Czym jest wschodnioazjatycki model kapitalizmu w naukach ekonomicznych?

To paradoksalne, ale tak zwany wschodnioazjatycki model kapitalizmu wywodzi się z USA. Główną cechą tego modelu jest tak zwane „państwo rozwojowe”. Po wdrożeniu tej koncepcji w USA, została ona również przyjęta przez Japonię, Koreę i Chiny. Poza USA i Azją tylko jedno państwo wdrożyło tę koncepcję, a mianowicie Niemcy w erze Bismarcka.

 

Niezaprzeczalne zalety modelu wschodnioazjatyckiego 

 

Główna zaleta tego modelu jest oczywista. Wszystkie kraje, które go wdrożyły, doświadczyły później szybkiego i bezprecedensowego wzrostu. Wzrostowi towarzyszyła radykalna transformacja każdego kraju z agrarnego w zaawansowany technologicznie, z dużym rynkiem krajowym i silnym konkurencyjnym eksporterem. 

Obie te rzeczy są trudne do osiągnięcia, zwłaszcza w tym samym czasie, i są to rzeczy, które gwarantują długoterminowy dobrobyt, ponieważ jeśli rynek krajowy doświadcza znacznych trudności i recesji, przychody z eksportu pomogą krajowi przynajmniej przetrwać kryzys, a nawet uratować gospodarkę przed pełną recesją i odwrotnie, spadające przychody z eksportu i szoki popytowe na rynkach zagranicznych mogą być okupione silnym rynkiem krajowym. 

Przyjęcie tego modelu przez inne kraje zmieniło również gospodarkę Stanów Zjednoczonych. W przeciwieństwie do krajów, w których dominuje podejście nieinterwencjonistyczne, gdzie głównym zadaniem rządu jest ustanowienie cywilizowanych reguł gry za pomocą prawa, w państwie rozwojowym rząd jest kluczowym graczem. 

 

Rola państwa w takich gospodarkach

 

Główną funkcją państwa w takim modelu jest kierowanie rozwojem przemysłu oraz ułatwianie i usuwanie barier w prowadzeniu działalności gospodarczej i rozwoju strategicznie ważnych sektorów gospodarki i poszczególnych firm. Jednocześnie państwo w takim modelu rzadko angażuje się w mikrozarządzanie w postaci zarządzania poszczególnymi firmami. 

W takiej gospodarce państwo daje impuls nowym obiecującym branżom lub stara się wzmocnić te już istniejące, zamiast projektować gospodarkę i branże od podstaw lub nie ingerować w nie. Takie państwo nie stara się skupiać na krótkoterminowych zyskach gospodarczych. 

 

Konsekwencje wykorzystywania krótkoterminowych trendów

 

Kiedy państwo interweniuje w gospodarkę, aby wykorzystać bieżące ceny, często zniekształca mechanizmy rynkowe. Taka interwencja może skutkować krótkoterminowymi zyskami, ale w dłuższej perspektywie powoduje niestabilność. Zamiast przeznaczać zasoby na innowacje i zrównoważone modele biznesowe, firmy zaczynają dostosowywać się do nowych regulacji rządowych lub dotacji, co osłabia ich motywację do rozwoju i modernizacji. W rezultacie gospodarka może stać się zależna od interwencji rządu, co nie sprzyja naturalnemu rozwojowi rynku.

Krótkoterminowe działania mogą również wywoływać inflację lub prowadzić do wyższych cen surowców i innych towarów, co ostatecznie zmniejsza siłę nabywczą ludności. Zamiast tworzyć konkurencyjną gospodarkę, rząd ryzykuje utrwalenie nieefektywnych struktur i firm, które nie mogą przetrwać bez ciągłego wsparcia. W dłuższej perspektywie osłabia to potencjał innowacyjny kraju i zmniejsza jego globalną konkurencyjność, co jest szczególnie niebezpieczne w dzisiejszej dynamicznej gospodarce światowej.

 

Długoterminowe korzyści modelu

 

Historia pokazuje, że stawianie na innowacyjność ma co najmniej jedną niezaprzeczalną zaletę, a mianowicie bardzo wysoką rentowność, gdy tylko pojawiają się innowacje, które pozwalają mówić o pełnoprawnym skoku technologicznym lub fundamentalnej nowej technologii, takiej jak wynalezienie żarówki. W takiej sytuacji powstają nowe rynki z wysokimi marżami i popytem zarówno na rynku krajowym, jak i zagranicznym. Tworzone są również zachęty dla dużych korporacji i nowych startupów, co dodatkowo przyczynia się do średnio- i długoterminowego rozwoju jednego lub kilku sektorów gospodarki.

Polityka ta zmienia strukturę tego, co Adam Smith nazwał przewagą względną, tj. przewagą relatywną. Początkowo wszystkie kraje Azji Wschodniej, w tym Niemcy pod koniec XIX wieku i wczesne Stany Zjednoczone, były prymitywnymi gospodarkami zdominowanymi przez małe przedsiębiorstwa produkujące towary o niskiej wartości dodanej. To właśnie te branże stanowiły większość struktury gospodarczej, a model wschodnioazjatycki był w stanie sprawić, że w ciągu 20-40 lat większość tych gospodarek była technologicznie ciężkim przemysłem, takim jak przemysł stoczniowy, stalowy, samochodowy, elektroniczny, wielokrotnie zwiększając produktywność w przemyśle ciężkim w krótkim okresie czasu. 

 

Wady modelu

 

Oczywiście taki model gospodarki nie jest idealny, a wektor rozwoju może pójść w złym kierunku. Taka polityka może prowadzić do poważnych negatywnych konsekwencji gospodarczych. Ekonomista Lunt-Pritchett powiedział kiedyś: „Trudno znaleźć coś gorszego niż rozwój państwa pod przywództwem państwa, które jest antyrozwojowe”.

Chociaż napisaliśmy powyżej, że często we wschodnioazjatyckim modelu gospodarczym państwo może skutecznie zwiększać konkurencyjność firm, nadmierna interwencja państwa może mieć odwrotny skutek, zmniejszając konkurencyjność sektora prywatnego, ponieważ firmy są często zależne od dotacji i wsparcia państwa, co spowalnia innowacje i inicjatywę przedsiębiorczą oraz zmniejsza zachęty. 

Takiemu schematowi często towarzyszy zwiększona korupcja i nieefektywna alokacja zasobów, a urzędnicy wykorzystują swoje uprawnienia dla osobistych korzyści, co podważa zaufanie do instytucji publicznych. Nierówności społeczne mogą się również pogłębiać, gdy niektóre sektory lub grupy są traktowane preferencyjnie, podczas gdy inne pozostają w cieniu wzrostu gospodarczego. Silne regulacje rządowe czasami ograniczają elastyczność gospodarki, co staje się poważną przeszkodą w szybko zmieniającej się globalnej gospodarce.

Negatywne skutki, choć nie katastrofalne, można dostrzec w spowolnieniu gospodarczym w Korei Południowej na początku lat 90-tych, kiedy nadmierna zależność od państwa i brak elastyczności doprowadziły do kryzysu. Również korupcja stała się poważnym problemem w niektórych krajach, takich jak Malezja, co miało negatywny wpływ na rozwój gospodarczy.

 

Wnioski

 

Podsumowując, pomimo oczywistych zalet tego modelu, takich jak szybki wzrost gospodarczy i efektywne zarządzanie zasobami, jego wady mogą utrudniać zrównoważony rozwój. Aby osiągnąć długoterminową stabilność, ważne jest znalezienie równowagi między aktywizmem rządu a wolnością rynku, aby zminimalizować ryzyko związane z korupcją, nieefektywnością i niesprawiedliwością społeczną.