Historia rajów podatkowych i ich dzisiejsze funkcjonowanie

Trudno się dziwić, że tajemnica bankowa powstała w Szwajcarii. Pierwsze znane dokumenty zakazujące bankierom ujawniania informacji o swoich klientach pochodzą z początku XIX wieku. Tajemnica bankowa przeżyła jednak swój prawdziwy rozkwit w latach dwudziestych XX wieku, kiedy to wiele krajów europejskich zostało zmuszonych do podniesienia podatków w celu pokrycia długów zgromadzonych podczas pierwszej wojny światowej, a wielu bogatych Europejczyków szukało sposobów na ukrycie swojego kapitału.

Szwajcaria dostrzegła korzyści dla gospodarki i w 1930 r. ugruntowała swoją reputację strażnika tajemnicy finansowej, czyniąc ujawnianie informacji finansowych przestępstwem. Dziś jednak głównym eufemizmem dla rajów podatkowych jest termin „offshore”, który dosłownie oznacza „z dala od wybrzeża”, mimo że sama Szwajcaria znajduje się w głębi lądu. Z czasem państwa wyspiarskie, takie jak Malediwy i Karaiby, stały się ważnymi rajami podatkowymi. Miało to sens logistyczny: małe terytoria wyspiarskie miały niewielkie perspektywy przemysłu lub rolnictwa, więc usługi finansowe były dla nich odpowiednie.

Główny powód powstania stref offshore ma podłoże historyczne - był nim upadek europejskich imperiów kolonialnych w pierwszych dekadach po II wojnie światowej. Wielka Brytania nie była przygotowana na bezpośrednie subsydiowanie Bermudów czy Wysp Dziewiczych, ale zachęcała je do rozwijania sektora finansowego ściśle powiązanego z londyńskim City. Niemniej jednak subsydia okazały się niezbędne, choć w ukrytej formie, ponieważ znaczna część dochodów podatkowych zaczęła napływać na te wyspy.

Jak dziś unika się płacenia podatków

Jedną z możliwości jest tak zwany schemat „irlandzko-holenderski”. Wyobraź sobie, że jesteś amerykańskim przedsiębiorcą. Możesz zarejestrować firmę w jednej ze stref offshore i sprzedać jej swoje prawa własności intelektualnej.

Spółka ta otwiera oddział w Irlandii. Następnie zakładana jest kolejna irlandzka spółka, która pobiera od europejskich firm kwoty porównywalne z ich zyskami. Ale to nie koniec schematu - kolejna spółka musi zostać założona w Holandii. Druga spółka irlandzka przekazuje środki do spółki holenderskiej, która następnie przekazuje je z powrotem do pierwszej spółki irlandzkiej, której biuro znajduje się za granicą, np. na Karaibach.

Jeśli ten system wydaje Ci się mylący, to taki jest jego cel. W porównaniu z transgranicznymi przepisami podatkowymi, dwuczęściowa wycena wygląda jak model prostoty. Raje podatkowe rozwijają się dzięki temu, że śledzenie przepływów pieniężnych jest w najlepszym przypadku trudne, a w najgorszym praktycznie niemożliwe. Wyrafinowane systemy podatkowe pozwalają międzynarodowym firmom na znaczne obniżenie ich zobowiązań podatkowych.

Łatwo jest zrozumieć niezadowolenie ludzi. Podatki są swego rodzaju zapłatą za członkostwo w państwowym „klubie”. Uważamy, że niesprawiedliwe jest, aby ktoś unikał płacenia składek, jednocześnie nadal ciesząc się korzyściami płynącymi z tego „klubu”.

Jednak raje podatkowe nie zawsze miały negatywne konotacje. W niektórych przypadkach, podobnie jak inne centra offshore, działały one jako bezpieczne przystanie i pomagały prześladowanym ludziom chronić ich majątek. Na przykład Żydzi w nazistowskich Niemczech ukrywali swój kapitał w szwajcarskich bankach, które były znane ze swojej poufności. Jednak reputacja szwajcarskich bankierów znacznie ucierpiała, gdy wkrótce potem zaczęli pomagać nazistom w ukrywaniu zrabowanego złota z taką samą gorliwością, odmawiając zwrotu go prawowitym właścicielom.

Sprzeczna natura dzisiejszych rajów podatkowych ma związek z dwoma głównymi czynnikami: unikaniem i uchylaniem się od opodatkowania. Minimalizacja podatków jest całkowicie legalna, ponieważ przepisy mają zastosowanie do wszystkich. Małe firmy, a nawet osoby fizyczne mogą tworzyć transgraniczne struktury prawne. Jednak usługi konsultantów, którzy mogą kompetentnie skonfigurować takie struktury, są drogie i nie każdy może sobie na nie pozwolić, ponieważ przychody muszą być wystarczająco wysokie, aby uzasadnić te koszty. Niemniej jednak, ci, którzy próbują unikać płacenia podatków, wciąż znajdują na to różne sposoby.

Należą do nich oszustwa związane ze zwrotem podatku VAT, koperty z wynagrodzeniami i oszustwa celne. Brytyjskie organy podatkowe uważają, że znaczna część niedostatecznego poboru podatków wynika z wielu przypadków uchylania się od płacenia podatków na małą skalę, a nie z oszustw na dużą skalę z udziałem zamożnych osób i banków. Trudno to jednak stwierdzić z całkowitą pewnością, ponieważ gdyby można było dokładnie zmierzyć skalę problemu, nie istniałby on.

Co można zrobić, aby zwalczać raje podatkowe?

Istnieje szereg środków, które można podjąć w celu zwalczania rajów podatkowych i pomocy w ograniczeniu uchylania się od opodatkowania. Po pierwsze, międzynarodowa współpraca między krajami mogłaby zwiększyć przejrzystość przepływów finansowych, utrudniając ukrywanie dochodów za granicą. Po drugie, wprowadzenie globalnego podatku minimalnego od zysków przedsiębiorstw zmniejszyłoby atrakcyjność rajów podatkowych. Skutecznym rozwiązaniem mogłoby być również zaostrzenie przepisów dotyczących deklaracji podatkowych i obowiązkowe ujawnianie ostatecznych beneficjentów spółek.

Walka z offshoringiem wymaga woli politycznej. W ostatnich latach Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) podjęła kilka inicjatyw w tym kierunku, ale jak dotąd nie były one zbyt skuteczne.